Bez czarny, znany także jako Sambucus nigra, jest jednym z najczęściej wykorzystywanych naturalnych środków na przeziębienia w okresie jesienno-zimowym. Jego gorzkie owoce są nie tylko smaczne, ale również bogate w wielu składnikach prozdrowotnych, które znajdują zastosowanie w produkcji leków i specyfików alkoholowych. Dlaczego warto sięgać po nalewkę z bzu czarnego i jak ją przygotować samodzielnie?
Bez czarny to drzewo powszechnie występujące w Polsce. Charakteryzuje się szeroką, kulistą koroną, która często sięga nisko nad ziemię, oraz białymi kwiatami o formie baldachów, które pojawiają się na jego gałęziach w czerwcu lub lipcu. Pod koniec sierpnia kwiaty zastępowane są przez czarne owoce, zebrane w owocostany podobne do kwiatów, które utrzymują się na pędach aż do końca października.
Bez czarny ma długą historię użytkowania w medycynie ludowej, sięgającą setek, a nawet tysięcy lat. Wykorzystywali go starożytni Egipcjanie, Indianie z Ameryki Północnej oraz Europejczycy. Drzewo to łączono nie tylko z właściwościami leczniczymi, ale także z mrocznymi mocami, kojarząc je ze śmiercią. W Polsce istniało przekonanie, że wyrywanie bzu czarnego powoduje straszne skurcze kończyn, a wodę używaną do mycia zmarłych wylewało się pod drzewo, aby chronić pozostałych członków rodziny przed nagłą śmiercią.
Podstawowymi surowcami zielarskimi pochodzącymi z bzu czarnego są kwiaty i owoce. Obie części rośliny używane są do przygotowywania różnego rodzaju naparów oraz wyciągów, w tym także alkoholowych. Nalewka z bzu czarnego może być przyrządzona zarówno z kwiatów, jak i owoców rośliny.
Kwiaty bzu czarnego charakteryzują się intensywnym aromatem i są bogate w minerały oraz flawonoidy, takie jak kwercetyna, rutyna czy astralagina. Posiadają one działanie przeciwzapalne, a dzięki zawartości witaminy C i rutyny wpływają korzystnie na elastyczność naczyń krwionośnych. Alkoholowe wyciągi z kwiatów zawierają dużą ilość kwasu chlorogenowego, który jest silnym przeciwutleniaczem i zwiększa wrażliwość komórek na insulinę.
Owoce bzu czarnego na surowo są toksyczne ze względu na zawartość cyjanogenicznych glikozydów. Po odpowiedniej obróbce, takiej jak mrożenie, gotowanie lub macerowanie w alkoholu, stają się źródłem wielu cennych dla zdrowia składników. Zawierają między innymi wysoki poziom antyoksydantów, zwłaszcza antocyjanidyn, kwercetynę i kwasy fenolowe, w tym kwas chlorogenowy i inne pochodne kwasu kawowego.
Badania opublikowane w 2016 roku wykazały, że nalewki z bzu czarnego mają najwyższą zawartość antocyjanidyn spośród wszystkich produktów z tej rośliny (100 mg/kg), podczas gdy sok i herbata zawierały odpowiednio 48 i 21 mg/kg. Dlatego nalewka jest bardziej efektywna niż sok czy napar.
Nalewki z bzu czarnego mogą być przygotowywane zarówno z kwiatów, jak i owoców rośliny. Pierwsze z nich są bardziej aromatyczne i bogate w minerały, dzięki czemu mogą być stosowane jako tonik poprawiający ogólną kondycję organizmu i wpływający korzystnie na układ krwionośny. Nalewka z owoców bzu czarnego jest natomiast bogatsza w przeciwutleniacze, dlatego zalecana jest jako terapia przeciwzapalna. Badania naukowe pokazały, że skutecznie zwalcza ona bakterie, takie jak E. coli, Proteus mirabilis i Yersinia enterocolitica. Jest również efektywna w walce z wirusami atakującymi drogi oddechowe, w tym wirusem grypy typu A. Dlatego nalewkę z bzu czarnego uważa się za doskonały lek na typowe objawy przeziębienia, takie jak podwyższona temperatura, kaszel, katar czy ogólne osłabienie organizmu.